Azərbaycan Respublikası
Mərkəzi Seçki Komissiyasının
27 iyun 2003-cü il tarixli
4/29 saylı Qərarı ilə təsdiq
edilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkilərində
beynəlxalq (xarici) müşahidəçilərin fəaliyyət qaydaları haqqında

TƏLİMAT

Bu təlimat Azərbaycan Respublikası Seçki Məcəlləsinin 1.1.20, 40 - 42 və 44-cü maddələrinə istinad edilməklə hazırlanmışdır.
Beynəlxalq (xarici) müşahidəçilər (bundan sonra - beynəlxalq müşahidəçilər) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin və Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının (bundan sonra - Mərkəzi Seçki Komissiyası) dəvəti əsasında Azərbaycan Respublikasına gəlir və Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydiyyatdan keçirlər. Dəvətlər seçkilərin təyin edilməsi barədə qərar rəsmi dərc edildikdən sonra müvafiq beynəlxalq təşkilat və qurumlara göndərilir. İnsan və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının qorunması sahəsində nüfuzlu qeyri-hökumət təşkilatları da beynəlxalq müşahidəçilərin dəvət olunması haqqında təkliflərini Milli Məclisin deputatlarına, Mərkəzi Seçki Komissiyasına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə və Xarici İşlər Nazirliyinə verə bilərlər. Ölkədə müşahidə aparmaq üçün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına beynəlxalq müşahidəçi statusu verilmir.
Beynəlxalq müşahidəçi qeydiyyata alınmaq üçün Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət edir və müvafiq ərizə formasını (Əlavə 1) doldurur. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində müşahidənin aparılmasına dair ərizə seçkilərin elan edildiyi gündən başlayaraq, seçkilərin keçirilməsinə 10 gün qalanadək Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim edilə bilər. Nər bir ərizəyə dair qərar onun verildiyi vaxtdan başlayaraq 3 gün müddətində qəbul edilməlidir. Müşahidənin keçirilməsinə rədd cavabı yalnız ərizədə göstərilən məlumatlar təsdiq olunmadıqda verilə bilər. Ərizədə müşahidə aparmaq niyyətində olan şəxs haqqında aşağıdakı məlumatlar olmalıdır:
- soyadı, adı, atasının adı;
- yaşayış yerinin ünvanı;
- şəxsiyyət vəsiqəsi və ya onu əvəz edən sənədin seriyası və nömrəsi;
- təmsil edilən təşkilatın adı və ünvanı;
- ərizəyə 3x4 ölçüdə 2 ədəd fotoşəkil əlavə olunur.

Müşahidənin aparılmasına icazə verildikdə Mərkəzi Seçki Komissiyası beynəlxalq müşahidəçiyə dövlət dilində, onun təqdim etdiyi sənədlərə uyğun tərtib edilmiş vəsiqə-lövhəcik (Əlavə 2) verir.
Səsvermə gününədək seçki komissiyasının iclaslarını müşahidə etmək hüququna yalnız Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydiyyatdan keçərək, xüsusi icazə almış müşahidəçilər malikdirlər. Bu məqsədlə müşahidəçi məktubla Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət edir. Mərkəzi Seçki Komissiyası müşahidəçiyə icazə verdiyi halda, müvafiq qeyd müşahidəçiyə məxsus lövhəcikdə öz əksini tapır.
Lövhəciyin ön hissəsində müşahidəçinin fotoşəkli, adı, soyadı, təmsil etdiyi təşkilatın adı, pasport nömrəsi əks olunur və Mərkəzi Seçki Komissiyası Katibliyinin möhürü ilə təsdiqlənir. Lövhəciyin arxa hissəsində Seçki Məcəlləsindən beynəlxalq müşahidəçinin fəaliyyətinə dair müvafiq çıxarışlar verilir. Yalnız belə lövhəciyi əldə etdikdən sonra beynəlxalq müşahidəçi seçkilərin hazırlanması və keçirilməsi dövründə Azərbaycan Respublikası Seçki Məcəlləsinin 40 - 42 və 44-cü maddələrinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərə bilər. Beynəlxalq müşahidəçinin səlahiyyət müddəti Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydə alındığı gündən başlanır və seçkilərin ümumi nəticələrinin rəsmi dərc edildiyi gün tamam olur.
Beynəlxalq müşahidəçi fəaliyyətini Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq müstəqil və sərbəst həyata keçirir. Seçki komissiyaları, dövlət hakimiyyəti orqanları və bələdiyyə qurumları tərəfindən onlara zəruri kömək göstərilməlidir.
Beynəlxalq müşahidəçinin fəaliyyəti onu göndərən tərəfin və ya onun öz şəxsi vəsaiti hesabına maliyyələşdirilir.
Beynəlxalq müşahidəçilər də yerli müşahidəçilərlə eyni hüquqlara malikdirlər və eyni vəzifələr daşıyırlar.
Beynəlxalq müşahidəçilərin Azərbaycan Respublikası Seçki Məcəlləsinin 40.12-ci və 40.13-cü maddələrində göstərilən hüquqlarla yanaşı, aşağıdakı hüquqları vardır:
- seçici siyahıları ilə tanış olmaq;
- səsvermə günü istədiyi vaxt müvafiq seçki məntəqəsinin səsvermə otağında olmaq;
- seçicilərə seçki bülletenlərinin və onların qoyulması üçün zərflərin verilməsini müşahidə etmək;
- səsvermə yerindən kənarda seçicilərin səs verməsini müşahidə etmək;
- seçicilərin sayını hesablamaq, seçki bülletenlərinin, ləğv edilmiş seçki bülletenlərinin sayılmasını müşahidə etmək;
- müşahidənin nəticələrinin seçki komissiyasının protokoluna əlavə olunmasını tələb etmək;
- müşahidə aparmağı təmin edən şəraitdə və müəyyən məsafədən seçicilərin səslərinin hesablanmasına, seçicilərin səsləri hesablanarkən seçki bülleteninin qoyulması üçün zərfə, doldurulmuş və ya doldurulmamış hər bir seçki bülleteninə səsin etibarlılığını yoxlamaq məqsədilə baxmaq, səsvermənin nəticələri və seçkilərin yekunları haqqında seçki komissiyasının protokolu və digər seçki sənədləri ilə tanış olmaq;
- səsvermənin təşkili ilə əlaqədar təklif və iradlarla məntəqə seçki komissiyasının sədrinə, o olmadıqda isə onu əvəz edən şəxsə müraciət etmək;
- seçki komissiyalarının sənədlərinin, o cümlədən səsvermənin nəticələri və seçkilərin yekunları haqqında protokolların, səsvermə günü seçki komissiyasının işə başladığı və seçki qutularının möhürləndiyi andan seçki komissiyaları tərəfindən səsvermənin nəticələri haqqında protokolların qəbul edilməsinədək seçki komissiyaları tərəfindən tərtib edilmiş və ya onlara daxil olmuş qoşma sənədlərin təsdiqlənmiş surətlərinin bir nüsxəsini haqq ödənilmədən çıxarmaq və ya almaq, əlavə nüsxələri Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən müəyyən edilən haqq ödənilməklə çıxarmaq və ya almaq (müşahidəçinin tələbi ilə seçki komissiyası adı çəkilən sənədlərin surətlərini təsdiq etməlidir), səsvermədə iştirak edən şəxslərin siyahısı ilə tanış olmaq;
- müvafiq seçki komissiyalarında seçicilərin səslərinin təkrar hesablanmasını müşahidə etmək;
- seçki sənədlərinin dairə seçki komissiyasına və Mərkəzi Seçki Komissiyasına göndərilməsini müşahidə etmək;
- beynəlxalq müşahidəçilər səsvermə günündən sonra seçki qanunvericiliyi, seçkilərin hazırlanması və keçirilməsi ilə əlaqədar mətbuat konfransı keçirə və kütləvi informasiya vasitələrinə müraciət edə bilərlər;
- beynəlxalq müşahidəçilərin seçicilərlə, namizədlərlə, qeydə alınmış namizədlərlə, seçki komissiyalarının üzvləri, siyasi partiyaların, siyasi partiya bloklarının səlahiyyətli nümayəndələri, qeydə alınmış namizədlərin, siyasi partiyaların, siyasi partiya bloklarının vəkil edilmiş şəxsləri ilə görüşmək hüququ vardır;
- beynəlxalq müşahidəçi fəaliyyəti dövründə tərcüməçi xidmətindən istifadə edə bilər.
Seçki proseslərində beynəlxalq müşahidəçilərə tərcüməçilik xidmətləri göstərən şəxs Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət edir və müvafiq ərizə formasını (Əlavə 3) doldurur. Ərizə formasında tərcüməçilik xidmətləri göstərən şəxsin aşağıda sadalanan məlumatları öz əksini tapılmalıdır:
- soyadı, adı, atasının adı;
- yaşayış yerinin ünvanı;
- şəxsiyyət vəsiqəsinin (və ya onu əvəz edən sənədin) seriyası və nömrəsi;
- 2 ədəd fotoşəkil (3x4 ölçüdə).

Mərkəzi Seçki Komissiyası tərcüməçilik xidmətləri göstərən şəxsə müvafiq lövhəcik (Əlavə 4) verir. Lövhəcikdə tərcüməçinin fotoşəkli, adı, soyadı, atasının adı, şəxsiyyət vəsiqəsinin və ya onu əvəz edən sənədin seriyası, nömrəsi göstərilir. Tərcüməçinin səlahiyyət müddəti Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydə alındığı gündən başlanır və seçkilərin ümumi nəticələrinin rəsmi dərc edildiyi gün tamam olur.

Müşahidəçilərə aşağıdakı hərəkətlər qadağan edilir:

- seçicilərə seçki bülletenlərinin qoyulması üçün zərflər və seçki bülletenləri vermək;
- seçiciyə necə səs verəcəyi və necə səs verdiyi haqqında sual vermək;
- seçicinin xahişi ilə seçki bülletenini doldurmaq;
- seçicinin xahişi ilə onun əvəzinə seçki bülleteni alınması haqqında imza etmək;
- seçki komissiyalarının həlledici səs hüquqlu üzvləri ilə birlikdə seçki bülletenlərinin hesablanmasında birbaşa iştirak etmək;
- seçki komissiyalarının işinə maneə törədən hərəkətlər etmək;
- seçicilər arasında təşviqat aparmaq;
- bu və ya digər namizədin, siyasi partiyanın dəstəklənməsinə yönəldilən və ya dəstəklənməsi kimi qiymətləndirilə bilən hərəkətlər və ya çağırışlar etmək;
- müvafiq seçki komissiyasının qərarlarının qəbul olunmasına müdaxilə etmək;
- seçicilərin suallarına cavab vermək (öz statusu ilə bağlı suallar istisna olmaqla).

Beynəlxalq müşahidəçilər seçki kampaniyasının gedişi, seçkilərin hazırlanması və keçirilməsi ilə əlaqədar olmayan fəaliyyətlə məşğul olmaq üçün öz statusundan istifadə edə bilməzlər.
Beynəlxalq müşahidəçi qanunları, beynəlxalq hüquq normalarını pozduğu hallarda Mərkəzi Seçki Komissiyası onun qeydiyyatını ləğv edə bilər.